W Polsce istnieją trzy rodzaje umów z pracownikami: umowa o pracę, umowa zlecenia i umowa o dzieło. W tym artykule opiszę czym są te umowy, w jakich przypadkach się je stosuje i co z tego wynika.

Umowa o dzieło

Jest to bardzo popularny rodzaj umowy, szczególnie wśród rzemieślników i artystów. Gdy interesuje nas zamówienie szeroko pojętego dzieła (np. rzeźby, programu, tekstu), to podpisujemy umowę o dzieło. Określa się, że jest to „umowa skutku” – czyli jej istotnym elementem jest nastawienie na efekty, a nie na czynności, które do nich prowadzą. Zleceniodawcę nie może interesować np. miejsce i czas wykonywania pracy. Zleceniobiorca działa zupełnie samodzielnie. Jeśli umowa nie mówi inaczej, to może on również zatrudnić pomocników i podwykonawców do wypełnienia umówionego zadania – jednak ponosi on wówczas odpowiedzialność za jakość dzieła, tak jak by wykonał je samodzielnie.

Umowa o dzieło jest bardzo korzystna dla obu stron. Niewątpliwą korzyścią dla zleceniodawcy jest zwolnienie umowy ze składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – umowa o dzieło nie jest nigdy oskładkowana (chociaż istnieją projekty nowelizacji prawa, które mogą to zmienić, jednak nie jest pewna ich przyszłość). Zleceniobiorca z kolei może cieszyć się gwarantowaną wielkością kosztów uzyskania przychody w wysokości 20%, a w przypadku przekazywania praw majątkowych aż 50%. Oznacza to, że podatek dochodowy płaci on wówczas tylko od pozostałej kwoty, czyli 80% lub 50%.

Umowa zlecenia

Jest to w pewnym sensie odwrotność umowy o dzieło – mówi się bowiem, że umowa zlecenia jest „umową starannego działania”. Oznacza to, że istotą umowy jest wykonywanie czynności i tylko z tego pracownik jest rozliczany. Uzyskany efekt jest sprawą drugorzędną. Tę umowę stosuje się w przypadkach, gdy zleceniodawcę interesuje wykonywanie czynności, np. (opieka nad dziećmi, obsługa biura, administracja serwera). Przy tego rodzaju umowach nie jest konieczne wskazywanie miejsca i czasu wykonywania pracy, lecz można je wskazać w umowie. Jednak nadal pracownik działa samodzielnie, co oznacza, że nie podlega pod bezpośrednie polecenia osoby przełożonej (jeśli tak się dzieje, to należy podpisać umowę o pracę). Podobnie jak w przypadku umowy o dzieło, jeśli treść umowy nie mówi inaczej, to wykonawca może posłużyć się podwykonawcami.

Umowy zlecenia są oskładkowane, lecz nie tak wysoko, jak umowy o pracę. Składek do ZUS nie płaci się tylko w przypadku zatrudniania studenta, który nie ukończył 26. roku życia. W pozostałych przypadkach wysokość składki zależy od wielu czynników, które należy zgłosić do ZUS-u – są to m.in.: wiek pracownika, liczba podpisanych umów i ich łączna miesięczna wartość, status rencisty lub emeryta. Jeśli chodzi o podatek dochodowy, to zleceniobiorcy przysługuje 20% kosztów uzyskania przychodu (chyba, że udowodni i udokumentuje ich więcej). Pracodawca jednak nie płaci za urlopy i przerwy w pracy.

Umowa o prace

Jest to najbardziej kompleksowa umowa. Mówi się, że jej strony są „w stosunku pracy”. Oznacza to ich wzajemną zależność w wielu kwestiach. Miejsce i czas pracy są wyznaczane przez pracodawcę. Pracownik bezpośrednio podlega osobie przełożonej i wykonuje jej polecenia (w ramach swojego stanowiska pracy). Umowy te są wysoko oskładkowane w ZUS-ie, a do tego pracodawca jest zobowiązany do wielu świadczeń na rzecz pracownika – w tym przede wszystkim do płatnego urlopu. Umowa może być zawarta na czas określony lub nieokreślony.