Zachowek – komu się należy i jak się go oblicza?

Nie da się ukryć, że kwestia spadku często bywa problematyczna i prowadzi do rodzinnych konfliktów. Nie pomagają w tym także przepisy, które potrafią być bardzo skomplikowane. Najbardziej poróżniający jest oczywiście podział majątku, zwłaszcza gdy spadkodawca nie uwzględnił kogoś w testamencie. Warto jednak pamiętać, że na ogół w takich przypadkach wciąż przysługuje zachowek. Czym on właściwie jest, komu konkretnie przysługuje i jak obliczyć jego wartość? Wyjaśniamy to poniżej.

Dziedziczenie a przepisy

Kwestie dziedziczenia i spadków są regulowane przez art. 922 i kolejne następujące po nim artykuły Kodeksu Cywilnego. Zgodnie z tymi zapisami w chwili otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawcy) i w przypadku braku testamentu do spadku z ustawy są w pierwszej kolejności powoływane dzieci i małżonek spadkodawcy – wszyscy oni dziedziczą w równych częściach (choć małżonkowi nie może przypaść mniej niż 1/4 majątku – art. 931 KC). W przypadku braku dzieci i wnuków (tzw. zstępnych) oraz małżonka do spadku powoływani są rodzice spadkodawcy.

Co to jest zachowek?

Zachowek (znany też jako zachówek) jest uprawnieniem najbliższych krewnych (dzieci, wnuków, rodziców) i małżonkaspadkodawcy do ubiegania się o rekompensatę z tytułu pominięcia w testamencie od osób, które nabyły prawa do dziedziczenia ich kosztem. Zapis ten ma więc na celu ochronę słusznych praw bliskich do spadku. Przepisy dotyczące prawa do zachowku określa art. 991 KC. Roszczenie o zachowek dotyczy wyłącznie rekompensaty finansowej – w ramach zachowku nie można żądać żadnych przedmiotów ani nieruchomości.

Realizacja prawa do zachowku następuje przez pisemną ugodę dotyczącą zapłaty zachowku lub stosowny pozew sądowy. Oczywiście pierwsza opcja jest zdecydowanie szybsza i tańsza, jednak rzadko kiedy strony dochodzą między sobą do porozumienia bez mediacji. Należy też pamiętać, że o zachowek można starać się tylko przez określony czas – na skorzystanie z tego prawa ma się 5 lat od chwili otwarcia spadku lub ogłoszenia testamentu (jeśli takowy był sporządzony). Warto w tym miejscu zaznaczyć, że określenie “zachówek” nie jest ujęte w oficjalnej terminologii i nie powinno się go używać w dokumentach prawnych.

Komu przysługuje zachowek?

Zgodnie ze wspomnianym już art. 991 KC prawo do zachowku przysługuje zstępnym (dzieciom, wnukom itd.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy (tj. dziedziczyliby w razie braku testamentu).

Warto jednak pamiętać, że mogą oni być pozbawieni tego prawa, jeśli zostali wydziedziczeni w testamencie. Uprawniony do zachowku może także stracić swoje prawa (tj. stać się osobą niegodną dziedziczenia) jeśli:

  • uporczywie i wbrew woli spadkodawcy postępuje sprzecznie z zasadami współżycia społecznego;
  • dopuścił się umyślnego przestępstwa przeciwko wolności, zdrowiu lub życiu albo rażącej obrazy czci względem samego spadkodawcy lub jednej z jego najbliższych osób;
  • nie dopełnia obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy.

Należy w tym miejscu zaznaczyć, że treść testamentu musi zawierać uzasadnienie wydziedziczenia, aby miało ono moc prawną. Ponadto osoba, której spadkodawca przebaczył, nie może zostać przez niego wydziedziczona.

Prawo do zachowku nie przysługuje:

  • powinowatym (m.in. teściowej, zięciowi, synowej);
  • rodzeństwu spadkodawcy;
  • spadkobiercom, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni w testamencie;
  • osobom uznanym za niegodne dziedziczenia;
  • małżonkowi, który w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał z nim w separacji;
  • małżonkowi, wobec którego spadkodawca wniósł uzasadniony pozew o rozwód z jego wyłącznej winy;
  • uprawnionym do zachowku, którzy otrzymali już od spadkodawcy darowizny o łącznej wartości równej lub przekraczającej kwotę zachowku.

Jak obliczyć zachowek?

Obliczenie konkretnej kwoty należnej w ramach zachowku to kilkuetapowy proces regulowany ściśle przez przepisy Kodeksu Cywilnego. W uproszczeniu jego przebieg wygląda następująco:

Określenie należnego ułamka wartości udziału spadkowego

Podstawą kwoty zachowku będzie procent wartości spadku należny osobie uprawnionej. Na ogół będzie to 1/2 wartości udziału w spadku, który przypadłby osobie uprawnionej do zachowku w ramach dziedziczenia ustawowego. Od tej reguły są jednak pewne wyjątki – małoletni zstępni (dzieci lub wnuki spadkodawcy) oraz osoby trwale niezdolne do pracy otrzymają 2/3 wartości udziału spadkowego.

Obliczenie tzw. substratu zachowku

Tzw. substrat zachowku to czysta wartość spadku (w dużym uproszczeniu aktywa minus pasywa, tj. długi) powiększona o wartość darowizn na rzecz osób uprawnionych do zachowku i spadkobierców – nie dolicza się tutaj drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych (np. prezenty świąteczne/urodzinowe itp.) oraz tych przekazanych ponad dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, osobom niebędącym spadkobiercami i uprawnionymi do zachowku. Warto tutaj zaznaczyć, że zwolnienie darowizny ze schedy spadkowej nie wyklucza jej wartości z obliczania wysokości zachowku, mimo że jej wartość nie dolicza się do spadku podlegającego podziałowi między spadkobierców. Obliczaniem substratu należnego zachowku zajmują się biegli – lepiej nie robić tego na własną rękę.

Ustalenie konkretnej kwoty należnego zachowku

Przy jej obliczaniu bierze się pod uwagę szereg zasad i czynników uwzględnionych w Kodeksie Cywilnym. Aby ustalić rzeczywisty udział spadkowy, a tym samym obliczyć zachowek, należy uwzględnić również udział w spadku spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, a także wliczyć do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Natomiast nie uwzględnia się wydziedziczonych, osób, które zrzekły się dziedziczenia oraz zapisów zwykłych i poleceń. Jeśli zachowek jest obliczany dla dziecka/wnuka nie uwzględnia się darowizn uczynionych przez spadkodawcę, zanim miał zstępnych (dzieci) – wyjątkiem są tutaj darowizny uczynione na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. Na poczet zachowku zaliczane są koszty poniesione na wychowanie i wykształcenie (ogólne i zawodowe) zstępnego, o ile przekraczają przyjętą w danym środowisku przeciętną miarę – ostateczna kwota będzie wtedy pomniejszona o ich wartość. W obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przed zawarciem z nim małżeństwa.

Zachowek – podsumowanie

Temat zachowku właściwie za każdym razem budzi burzliwe emocje – często bardzo negatywne. Część osób uważa go nawet za legalny sposób wyłudzania pieniędzy. Większość konfliktów na tle spadkowym ma jedną przyczynę – niewłaściwą interpretację przepisów. Bardzo często chcąc dobrze, spadkodawca wpędza spadkobiercę lub obdarowanego w problemy ze względu na nieznajomość prawnych konsekwencji niektórych zapisów w swojej ostatniej woli. Dlatego też warto konsultować się z prawnikiem podczas sporządzania testamentu i rozdzielania majątku – w wielu wypadkach pozwoli to załagodzić lub nawet całkowicie uniknąć potencjalnych konfliktów spadkowych. Specjalistów w dziedzinie prawa spadkowego znajdziesz na https://zachowek.biz.pl/

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *