Definicja prawna pojęcia czas pracy, określa go jako miarę, według której naliczane jest wynagrodzenie. Termin czas pracy można rozumieć także jako okres, przez który pracownik jest do dyspozycji pracodawcy, co obejmuje także miejsce, w którym pracownik pozostaje do jego dyspozycji. Analiza tego określenia dotyczy jednak większej liczby zagadnień, które wiążą się z przepisami zawartymi w dziale IV kodeksu pracy.
Wymiar i systemy czasu pracy oraz okresy rozliczeniowe
Czas pracy wynosi przeciętnie 8 godzin na dobę, czyli 40 godzin w 5 dniowym tygodniu pracy – uzależnione jest to jednak od stosowanego systemu czasu pracy. Wymiar czasu pracy oblicza się, mnożąc ilość godzin przepracowanych tygodniowo przez liczbę tygodni w danym okresie rozliczeniowym, następnie dodając liczbę godzin przepracowanych w dniach pozostałych do końca okresu rozliczeniowego oraz odejmując określoną ilość godzin za każdy dzień świąteczny wypadający na dzień inny niż niedziela. Okres rozliczeniowy nie przekracza na ogół 4 miesięcy i oznacza jednostkę, w której czas pracy jest rozliczany.
Systemy czasu pracy to zasady ustalonych zespołów obowiązków pracownika co do czasu pracy, narzucony odgórnie przez kodeks pracy. Pracodawca musi więc stosować się do tych zasad i zatrudniać swoich pracowników według jednego z następujących schematów:
– Czas pracy podstawowy – oznacza pracę w stosunku 8 godzin dziennie/ 40 godzin tygodniowo w okresie rozliczeniowym.
– Czas pracy równoważony – około 8 godzin dziennie (lecz nie dłużej niż 12 godzin)/ około 40 godzin tygodniowo. Okres rozliczeniowy wynosi 1 miesiąc (w uzasadnionych przypadkach 3 lub 4 miesiące). Dla każdego pracownika w tym systemie ustala się indywidualny grafik.
– Czas pracy zadaniowy – nazywany popularnie nienormowanym czasem pracy. Oznacza, że czas pracy pracownika zależy od ilości obowiązków jakie ma do wykonania – czas potrzebny na ich realizację, to system jego pracy.
– Czas pracy w ruchu ciągłym – daje możliwość przedłużenia czasu pracy do 43 godzin, okres rozliczeniowy wynosi 4 tygodnie. System ten stosowany jest jedynie w uzasadnionych przypadkach, a konieczność wprowadzenia systemu pracy w ruchu ciągłym trzeba udowodnić.
– Czas pracy przerywany – oznacza wykonywanie pracy z dłuższym odstępem w ciągu dnia ( np. 2 razy dziennie, z 5 godzinną przerwą pomiędzy kolejnymi obowiązkami). Pracownik w tym systemie musi mieć ustalony harmonogram.
– Czas pracy weekendowy – Jeśli pracownik wyraża chęć i złoży pisemny wniosek, istnieje możliwość wykonywania przez niego obowiązków pracowniczych jedynie w weekendy (piątek, sobota, niedziela oraz święta). Dobowy wymiar czasu zostaje wówczas wydłużony do 12 godzin (nie więcej) a okres rozliczeniowy wynosi 1 miesiąc.
– Czas pracy skrócony – Jeśli pracownik wyraża chęć i złoży pisemny wniosek, istnieje możliwość wykonywania przez niego obowiązków pracowniczych przez mniej niż 5 dni tygodniowo. Wymiar czasu dobowy wydłuża się wówczas do max. 12 godzin. Okres rozliczeniowy wynosi 1 miesiąc.
System, w jakim zatrudniany jest pracownik pracodawca może ustalić w porozumieniu z nim – to on najlepiej będzie potrafił zarządzać swoim czasem i efektywnie go wykorzystywać. Pracodawca powinien w miarę możliwości udostępnić mu to. Specyfika niektórych zawodów wymaga zastosowania określonego systemu np. dostawca pracuje kilka razy dziennie, po kilka godzin z przerwami w ciągu dnia ( system czasu pracy przerywany).
Czas odpoczynku, nadgodziny, praca nocą
Tworząc grafik swoich pracowników, pracodawca musi uwzględnić prawo każdego z nich do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w ciągu doby. W wymiarze tygodnia, czas ten wynosi 35 godzin odpoczynku. Dodatkowo, każdy pracownik pracujący dłużej niż 6 godzin, upoważniony jest do 15 minutowej przerwy wliczonej do czasu pracy.
Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna jedynie w przypadku prowadzenia akcji ratowniczej lub w razie wystąpienia wyjątkowej sytuacji i większego zapotrzebowania pracodawcy niż zwykle. Jeśli w regulaminie lub umowie nie zostało ustalone inaczej, liczba godzin nadliczbowych może wynosić nie więcej niż 150 godzin w roku kalendarzowym.
Praca w porze nocnej oznacza wykonywanie obowiązków w godzinach pomiędzy 21 wieczorem a 7 rano. Za pracę w nocy przysługuje dodatek w wysokości 20% stawki godzinowej za każdą godzinę pracy.
Artykuł opracowano wspólnie z firmą jcmksiegowosc.pl
