Coraz częściej mówi się o narcyzmie jako o osobowości naszych czasów. Wielu specjalistów uważa, że dzisiejsze czasy, a konkretnie pewne jego cechy, sprzyjają rozwojowi osobowości narcystycznej: szybkie tempo życia; presja na ciągły rozwój; rywalizacja; nadmierna koncentracja na sobie; promowanie cech związanych z sukcesem; kładzenie nacisku na to co zewnętrzne: wygląd, pozycja, sukcesy; „Jestem tym jak wyglądam. Jestem tym, co mam. Jestem tym co osiągnąłem.”; oraz rozluźnienie relacji międzyludzkich.
Czym jest osobowość?
W codziennym języku pojęcie „osobowość” często jest używane zamiennie z pojęciami „charakter” czy „temperament”. Charakter to cechy związane z zachowaniem. Temperament to tempo i styl reagowania, związane z cechami ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Jest to stały styl reagowania, specyficzny dla danej osoby. Tak jak temperament związany jest ze specyfiką OUN, tak cechy osobowości kształtują się w toku wychowywania, oddziaływań środowiska oraz rozwoju danej osoby.
Klasyfikacja ICD-10 definiuje osobowość jako zespół trwałych wzorców myślenia, czucia i zachowania, które charakteryzują daną osobę i pokazują sposób jej adaptacji.
Zaburzenia osobowości
Z zaburzeniem osobowości mamy do czynienia wówczas, kiedy osobowość zamiast uformować się jako konstelacja wielu różnych cech, rozwija się w jednym kierunku. Cecha dominująca, bardzo rozbudowana, stale przejawia się w życiu, w różnych jego sferach, we wszystkich relacjach i podejmowanych rolach.
Narcystyczne zaburzenie osobowości
Narcystyczne zaburzenie osobowości to utrwalony, usztywniony i nieprzystosowawczy wzorzec przeżyć wewnętrznych i zachowań, w którym jednostka skupia się na wyolbrzymianiu i ochronie poczucia własnej wielkości, tworzy relacje pozbawione empatii i równości oraz nie może prawidłowo się rozwijać. (Beck, Davis, Freeman 2015)
Osobowość narcystyczna zalicza się do zaburzeń osobowości, czyli osobowości niepoprawnie ukształtowanej. Cechą dominującą dla osobowości narcystycznej jest przede wszystkim wyolbrzymianie własnej wartości. Osoby narcystyczne oczekują od otoczenia nieustannego podziwu i często mają przeświadczenie, że powinny być traktowane na specjalnych warunkach. Są pozbawione empatii oraz mają skłonność do wykorzystywania innych do własnych celów (Seligman, Walker, Rosenhan 2017).
Jak rozpoznać osobowość narcystyczną?
Amerykański system klasyfikacji psychiatrycznej (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disroders DSM-V), osobowość narcystyczną definiuje jako utrwalony wzorzec poczucia własnej wielkości (obecny w fantazjach lub w zachowaniu), potrzebę bycia podziwianym przez innych oraz brak empatii. Diagnoza musi spełniać ogólne kryteria zaburzeń osobowości – i tutaj pomocna jest psychoterapia indywidualna, gdzie z pomocą specjalisty można zdiagnozować ten rodzaj zaburzenia i podjąć odpowiednią formę leczenia.
Cechy pojawiają się we wczesnej dorosłości, ujawniają się w różnych kontekstach, na co wskazuje minimum pięć z poniższych kryteriów:
- Osoba ma wyolbrzymione poczucie własnej wartości (wyolbrzymia swoje dokonania i zalety, oczekuje uznania własnej wyższości, co bywa niewspółmierne do rzeczywistych dokonań).
- Osobę pochłaniają fantazje o nieograniczonym własnym powodzeniu, sile, szczególnych zdolnościach, urodzie czy miłości idealnej.
- Osoba przekonana jest o własnej wyjątkowości, którą mogą zrozumieć lub z którą mogą obcować tylko inni wyjątkowi ludzie (tak samo piękni, odnoszący sukcesy, zajmujący wysoką pozycję społeczną) lub instytucje.
- Osoba wymaga nieustannego, przesadnego podziwu.
- Osoba ma poczucie posiadania specjalnych uprawnień, tzn. bezpodstawnie oczekuje szczególnie przychylnego traktowania lub automatycznego podporządkowania się innych jej oczekiwaniom.
- Osoba traktuje innych ludzi bardzo przedmiotowo, tzn. wykorzystuje ich do osiągnięcia własnych celów.
- Osoba nie ma empatii, niechętnie rozpoznaje cudze uczucia i potrzeby oraz nie jest skłonna z nimi się identyfikować.
- Osoba często zazdrości innym lub uważa, że inni jej zazdroszczą.
- Osoba swą postawą i zachowaniem okazuje arogancję i wyniosłość.
